Ang Noli at Sa bahay na ‘yun
Ni: Duchess Marie June Cabangal

Sandali na lang. Abot tanaw na. Binaba ko ang binabasang Noli Me Tangere at tiningnan ang napakagandang tanawin sa bintana. Napakagandang araw, puting ulap, asul na alapaap, at gintong sinag ng araw. Nakatingala, nakatulala, nagtataka. Unang araw ko ito sa bagong bili na bahay ng ama ko dito sa Laguna. Isang murang bahay na inirekomenda ng kaibigan ng ama ko para may bahay lang kami na malilipatan. Hindi ko inakala na ang “lumang” sinasabi niya ay iba sa naisip ko na “luma”. Akala ko kung ano lang; mga kunting sira at kung anu-ano pa pero hindi ko inasahan na ganito pala ka luma!Malaki siya… pero mas luma pa siya sa dating bahay namin. Parang nasa kapanahunan kami ng mga kastila habang tinititigan ko ang bagong bahay namin. Kulang na lang magbarong tagalog ang ama ko at magmaria-clara kami ng ina para bumagay kami sa konsepto ng bahay namin.
Ilang buwan lang at lumipat na naman kami ng bahay dito sa Laguna kasama si ama at ina at ang alagang aso namin na si Doggie. Habang nag-aayos at naglilinis ng bahay, kapansin pansin ang nakakapanginig na hiwagang bumabalot sa bahay na ito. Kung nagbabasa ako ng Noli Me Tangere at kukunin ko ang mata ko mula sa aklat at saka pagmasdan ang silid, parang “nangyayari” ang lahat –doon mismo sa kwarto na kinatatayuan ko. Hindi ko alam kung imahinasyon ko lang ‘yun o kung anu-ano pero parang totoo talaga! Parang nabubuhay ang mga senaryo at ginaganap mismo sa bahay kong ito. Paminsan-minsan parang nandiyan pa rin ang mga boses at mga pag-uusap. “Crisostomo… ipapakilala ko sa iyo…”
“Ang kababaihan talaga ang pinakamahalagang perlas ng ating bayan.” Kahit nag-iisa lang ako sa isang kwarto, parang nandiyan lang ang mga tinig nila. Nag-uusap pero hindi ko nakikita. Naririnig ko pero walang tao.Sa aking pagtulog, maririnig mo na lang ang humihiyaw na iyak at panaghoy sa kalaliman ng gabi. Kay himbing ng tulog mo, maririnig mo na lang si Sisa tumatawag at nagtatanong, “Crispin…. Basilio…. Mga anak ko!” Bigla na lang mumulat ang mga mata ko sa hating gabi. Paano ba ako makakatulog? Hindi ko maintindihan, parang si Sisa na ako sa sitwasyon ko.
“Anak, ok ka lang ba?” tanong minsan ng aking mapagmahal na ina. Nag-aalala na naman siya sa akin. Agaw pansin ang mahinhing kilos at galaw niya. Sa mga araw na titingnan ko ang aking ina, hindi ko mapigilan makita si Maria Clara sa kanya. Mahinhin at huwaran ng kayumian katulad ng isang dalagang katutubo. May mga oras na animo’y para siyang dahon ng makahiya at sa mga pagtitig niya sa iyo ay naipadadama niya ang lungkot, saya, pagkagiliw, galit, at ngitngit na nadarama niya. Isang Maria Clara ngayon sa modernong panahon, nahuhuli ko nasa kanyang silid kung hindi siya nagluluto at nag-aayos ng bahay, nagbabasa, nagbuburda, at nanahi.
Ah… kakain napala. Tumungo ako sa kusina namin at tumulong ilapat sa pagkainan ang pinggan, tinedor, at kutsara. Sa gitna ng kusina, nakapuwesto ang malaking parihabang mesa. Nakaupo ang aking ama sa gitna at kami naman sa tagiliran nito. Hmmm…. Ang sarap ng amoy… Tinola pala. Bigla kong naramdaman ang gutom. Agad-agad kong nilagay ang isang tasang kanin, papaya, at hita at petso ng manok sa pinggan ko. “Dahan-dahan lang anak at baka mabulunan ka.”sabi ng ina ko habang napansin niya ang mabilis kong pagkain.“Oo nga. Sige ka! Lumobo ‘yang tiyan mo na parang pakwan! Magje-js ka pa naman.”dagdag pa ng ama ko. “kumain ka naman ng may ‘class,’ anak.”Napahinto ako at napayuko sa pinggan ko. Nahuhulog na pala ang mga kanin sa pinggan ko. Bigla akong napasagot; nahihiya at natauhan, “Papa naman!” Hindi ko napansin sa mga galaw ko, nabitawan ko ang aking tinidor.
Ano ka ba, Duchess… Dali-dali kong pinulot ang aking tinedor sa sahig. Umiingay pa ang aking upuan habang itunulak ko ito ng papalayo. Hindi talago ako marunong mag-ingat kailan man! Umupo na ako ng matuwid nung bigla kong napansin na may katabi na pala ko. Nagtitigan pa kami. Hindi ako pwedeng magkakamali. Ang lalaking ito… Biglang lumaki ang aking mga mata na parang mga mata ng kuwago. Gusto kong sumigaw pero nakabukas na lang ang aking bunganga. Kahit boses ko ay nawala!.. Ngayong hapunan, ang katabi ko ay si Padre Damaso. Namutla ako at hindi ko na malunok ang aking kinakain. Ito na nga ang bisita ko pagkatapos mahulog ng tinedor ko.
“Gusto niyo pa ba ng Tinola?” tanong ng isang lalaking nakabarong.
Teka! Sino ka? May lalaking nakapasok sa bahay natin! Mama! Papa! Pagkalingi ko sa kanila, hindi lang sila ang nakaupo sa mesa. Hindi lang si Padre Damaso kundi marami pang mga hindi namin kakilala; nakabarong at nakamaria clara! Punong puno at nagkalat sila dito sa buong pagkainan namin!“Pabayaan mo iyan siya. Ako ang pagsilbihan mo. Hindi mo ba nakikita na nagugutom ako?”mapangahas na sabi ni Padre Damaso sa serbidor. Agad-agad namang sinunod ng lalaking nakabarong ang mga utos ni Padre Damaso, halatang ayaw mapagalitan ulit. Parang wala lang nangyayari para sa ama at ina ko dito sa pagkainan namin. Patuloy pa rin ang pagkain at paglunok nila kahit na nagkalat na dito sa loob ng kusinang ito ang mga taong sa panahong ito ay dapat patay na! Ano ba kayo! At ang kinakabahala ko sa lahat, di ba isang tinedor lang ang nahulog ko? Bakit ang rami niyo na sa pamamahay ko! Hay! Hindi na ako magugulat kong katabi ko palagi si Padre Damaso kung kakain kami kung magpapatuloy pa ito!
Habang nagmumuni-muni ako, padabog na mang hinampas ni Padre Damaso sa mesa ang kutsara at tinedor niya. Na-ula tuloy ang tubig sa baso ko. Hindi ko na kailangang tumingin sa pinggan ni Padre Damaso para malaman kung ano ang kinapuputok ng butsi niya. Hindi ko nga napigilang ngumiti nung naisip ko ang ulo at pakpak na lumulutang sa sabaw ng Tinola sa kanyang pinggan. “Hoy! Ano ang ningingiti-ngiti mo diyan, Indiyo?”galit na tanong niya nung nakita niya akong ngumingiti.Tumaas sa takot ang aking balahibo. “Wala po. Masarap lang po talaga ang Tinola.” nanginginig kong sabi sa kanya.Sa beranda ng aming bahay, mahilig akong umupo. Ang malamig na hininga ng hangin ang mismong nagpapalamig sa parte ng bahay na ito. Binuksan ko ang Noli Me Tangereng aklat at sinimulan magbasa. Dinadampi ang mga pahina at tiibanan ng mabuti.
Si Crisostomo Ibarra ay naging at ganito… patuloy lang ang pagkwento ng aklat sa dalawang kamay ko. Tumindig na ako sa puno ng Sambong bago pa ako sikatan ng silahis ng araw. Pinikit ko ang mga mata ko at nagulat ng minulat ko. –Isang lalaki nakaupo sa mesang kahoy sa gitna ng beranda ng bahay namin. Tumayo ang lahat ng balahibo sa kamay ko at nakatayo ako na parang poste sa sobrang sindak. Hindi ko nga alam kung sisigaw ako. Sumisikip na sa kaba ang dibdib ko. Hindi nag-iisip, bigla ko na lang natanong habang lumalaki ang mata ko pagtitig sa kanya, “Crisostomo Ibarra?”Halata sa kanyang mga mata na nagulat siya at kapansin-pansin ang mukha niyang nagtatanong. Napangiti siya at sinabi, “Hindi. Ako po si Juan. ”Tumigil at napahinto ako. Wala na mang tao sa likuran ko. Sigurado ako na si Crisostomo Ibarra ito. Sa kay ‘rami ng kababalaghan dito sa bahay na ito, isa na ito sa mga iyon. Sandali…. Imahinasyon ko lang ba ito? Bakit naman si Crisostomo Ibarra ay uupo sa beranda?
Ano ba ang bahay na ito?
“Ah…Ipagpatawd mo kung nagulat kita.” Agad na pakli ng misteryoso kong bisita. Napalingon ako sa kanya. Mga mata ko nakatitig sa kanya at nagtatanong ang isip ko. “Kung pwede lang ay dumito muna ako. Ang ganda ng araw para pagmasdan.” Tuloy pa niya habang nakatingala sa asul na alapaap. “Ah…Sige.” sagot ko, halatang nag-aalinlangan. Natuklasan ko na lang na nakaupo ako hawak-hawak ang Noli Me Tangere sa isang sulok kasama ang isang lalaki na ang pangalan ay Juan na pinaghihinalaan ko na si Crisostomo Ibarra. Bigla akong napahulo… sobra pa ako sa kay Sisa kung mag-iisip! Sino ang matinong tao na magsususpetsya na ang kausap niya ay isang karakter sa isang libro! Hay naku! Gumising ka nga!Napabuntong hininga ako at hinayaan na lang ang sarili ko pagmasdan ang ganda ng hardin sa beranda namin. Hindi ko mapigilang sumilip paminsan-minsan sa kay Juan. Nagulat na lang ako nung nagtanong siya, “Kamusta ang bahay na ito?Walang kumibo ng ilang segundo. “Mabuti naman. Medyo luma na pero maganda pa rin kung lilinisan. Pero sa totoo lang…’kakaiba’ talaga itong bahay na ‘to” mahinah sagot ko.“Alam mo… espesyal itong bahay na ito.”Napalingi ako. “Talaga? Tumira ka na ba dito?” “Oo. Matagal na.”
Bigla akong nagulat sa kanyang sagot. “Kaya na man pala. Bakit hindi mo sinabi. Kaya naman pala nandito ka. Kami na pala ngayon ang bagong may-ari ng bahay mo.” napangiting sabi ko sa kanya. nginitian niya lang ako. “Pero napansin mo ba? Kakaiba talaga itong bahay na ito.” dugtong ko, natatawa pa. Tumango siya. “Espesyal nga. Alagaan niyo itong bahay na ito kung pwede lang.”Medyo nagtataka ako sa kahilingan niya. “Oo naman. Bahay ito, eh. Nagtataka lang, anong taon ka ba nanirahan dito? Lumang luma na kasi ito, nanirahan ka pa dito? ”Biglang na lang ako tinawag ni ama. Abot langit ang boses niya habang tinatawag niya ang pangalan ko. “Nasaan ka ba?”
Napalakad ako ng ilang metro kung saan nanggagaling ang boses niya. “Nandito po sa beranda.” Tumalikod ako ulit para harapin si Ginoong Juan na huli ko nang napansing sumagot, “Matagal na. –Nung bago pa lang itong bahay at tama ka kanina. Ako nga si Crisostomo. Juan Crisostomo Ibarra y Molina.” “Nakita mo ba ang bitbit kong pamili kanina?” malakas na tawag niya. “Nasa kusina malapit sa kainang mesa.” sagot ko.
Paglingi ko… wala na siya. Nanaginip ba ako o may kababalaghan talaga itong bahay na ito? Diyan ko napansin ang Noli Me Tangere nakahimlay sa mesa sa beranda.