Inay, Huwag kang mag-aalala, lalaban kami
Ni: Michael John Deanon
Ako’y ipinanganak noong Oktubre 9, 1849 sa isang simpleng tahanan. Ang ama ko’y magsasaka at ang ina ko nama’y nasa bahay lamang. Ako’y pangalawa sa tatlong magkakapatid. Bawat araw lumalabas ako sa bahay at doon kami palaging naglalaro sa damuhan, nagtatawan, nagkukulitan at kapag darating na ang aming mga magulang, kami ay tumatakbo, nagpapahabol sa kanila hanggang hindi na namin kaya. Pagdating ng bahay ay naliligo ako at binibihisan ng aking ina at uupo sa aming sala at mag-aaral kami. Ang kabataan ko’y talagang masaya at walang iniisip kundi ang sarili lamang
Umuuwi si itay pag gabi na at sinasalubong ko siya ng mahigpit na yakap at isang malakas na halik sa pisngi. Binuhat niya ako at pinaglalaruan ako na parang saranggola na lumilipad sa mataas at mapayapang langit. Kakain na agad kami ng masaya na masaya at magkuwekuwentuhan tungkol sa lahat na nangyari sa buong araw namin. Nakakatawa talaga at mas dumagdag pa sa kasiyahan ang masarap na luto ng aking ina, siya na yata ang pinakamasarap magluto sa buong mundo. Mahirap man kami, at simple lang ang mga kagamitan ngunit nagmamahalan naman kami at laging masaya.
Isang araw habang patungo sa aming tambayan, binulagta kami ng isang hiyaw mula sa aming likuran. Isang lalaki ay hinihila ng sundalo at ang kanyang asawa’t anak ay umiiyak na parang sila mismo ang nasa kalagayan niya, naghihingalo at pumipiit na makawala. Pumunta kami ng aking barkada doon kung saan nagaganap ang kaguluhan. Pumilit kaming makapasok sa gitna ng maraming tao, malamig, duguan, maraming sugat na katawan ng tao ang aming nakita. Hindi kami umimik, wala kaming magawa, pinapanood na lang namin ang buhos ng luha ng kapamilya niya, Umalis kami at yung mga kaibigan ko ay nagtatawanan agad parang wala lang nakita, at ako nama’y nasa likod, naglalakd ng dahan-dahan at tinatanog ang sarili ko “bakit kaya kinakailangan pa nilang pumatay ng ibang tao? Hindi ba nila kayang isa-puso ang bawat luha na pumapatak sa mata ng ibang tao kapag sinasaktan ang minamahal nila?” Umuwi ako na dala-dala ang katanungang ito at natulog na mayroong bumubulabog sa aking munting kaisipan.
Lumaki akong isang masunirn na bata kahit na makulit, edukado ako ng kaunti dahil tinuruan ako ng aking ina, at siyempre masayahin pa rin ngunit araw-araw ay may nakikita akong isang kababayan naming na pinapatay ng mga sundalo.Wala kaming magawa dahil ordinaryong mamamayaman lang kami, mahirap at walang kapangyarihan, kaya’t tinatago na lang namin sa pinaka malalim na parte ng puso ang galit at poot na nararamdaman namin. Subalit, sa bawat galit at poot na nararamdaman namin ay may halong takot at lungkot, takot na baka kami ang isusunod na papatayin o kaya ang mga taong malalapit sa amin, lungkot sa bawat tao na namamatay at sa pamilya na naiwan niya. Buhay talaga namin sa bayang ito ay unti-unting nagbabago, mula sa masayang nakaraan ay nagiging laban upang mabuhay sa lupaing kinagisnan.
Naglakad-lakad ako sa sentro ng aming bayan at ganun pa rin ang nangyayari, sigawan ditto, sigawan doon, bangkay dito, bankay doon. Puno na yata ng dugo ang lugar namin at wala na sigurong matitira na mamamayan dito sa sentro ng bayan. Babae man o lalaki hindi pa rin sila pinaliligtas. Sila’y pinahirapan ng husto, kinaladkad sa daan, hahampasin ng isang latigo ang pupugutan ng ulo. Tinitingnan ko lang sila at wala akong magawa. Nanghihinayang ako sa aking sarili, kapwa, Pilipino ako at wala akong magagawa para sa kanila? Umalis na lang ako sa sentro at umuwi na sa amin.
Gabi na nung ako’y makarating sa aming bahay. Umupo agad ako sa isang silya at napaisip tungkol sa aking nakita sa bayan. Tinanong ko ang sarili ko “ano kaya ang mapapala nila kung papaslang sila ng isang inosenteng tao? Tao naman sila eh bakit kailangan pa nila magpatayan?..... Bumuhos agad ang ulan kaya’t yumuko na lang ako habang pinapaikot ang mga katanungan sa aking isipan at pinakikinggan ang bawat patak ng ulan sa aming bubungan. Ilang minuto ang lumipas, may kumatok sa aming bahay. Binuksan ito ng aking inay at nabigla kaming lahat sa sumunod na pangyayari. Bumuglata sa likod ng pintuan ay mga banyagang armadong sundalo at hinatak nila ang aking ina papunta sa labas. Nagsigawan ang lahat. Hindi namin alam ang gagawin. Kumuha ang aking itay ng isang itakat hinabol ang mga sundalo habang ang aking nakakatandang kapatid ay itinago kami ng aking nakakabatang kapatid sa likod ng damuhan na pinaglalaruan naming dati at sumunod sa aming ama. Nandoon lang kami, nilalamig, natatakot, umiiyak. Wala kaming magagawa kundi magtago ngunit ang kababata kong kapatid ay biglang tumayo at tumakbo patungo sa aking ama.
Ako’y natulala sa aking nakita. Tiningnan ko lang siya habang tumatakbo sa ilalim ng ulan. Tumulo ang luha sa aking pisngi. Yumuko muna ako at tinanong ang aking sarili “Susunod ba ako sa kanila?” sinuntok ko ang pisngi ko sabay sabing “Oo! Ang pamilya mo’y nandoon upang iligtas ang iyong inay tapos ika’y nandito nagtatago? Kaya’t tumakbo kana bago mahuli ang lahat”
Tumayo na ako at tumakbo patungo sa kanila. Naghihingalo na ako nang makariting sa gubat na kinaroroonan nila. Nagtago agad ako sa likod ng isang puno dahil baka makita nila ako. Nandoon ang aking buong pmilya, yakap-yakap ang isa at takot sa pwedeng gawin ng mga sundalo. Tumawa lang ang mga sundalo sa kanilang nakitkita. Tumayo ang aking ina at nilapitan ang punong sundalo at lumuhod. Nagmakaawa na siya na lang ang patayin huwag lang ang kanyang pamilya. Pinag-isipan ito ng punog-sundalo at sumang-ayon sa hiling ng aking ina. Tumayo siya at tumalikod sa mga sundalo at humarap sa aking ama’t kapatid. Nagbilang ang punong-sundalo ng tatlo at pinaputukan na ang aking ina. Umalis agad ang mga sundalo habang nagtatawanan. Nilapitan naming lahat ang aking ina. Umiiyak kami habang hapang pinagmamasdan siya. Nakangiti pa rin siya at sinabi sa amin “Huwag kayong mag-aalala, munting sakripisyo lang ako upang makamtan natin ang ating kalayaan. Huwag kayong umiyak para sa akin. Dapat ninyong iyakan ang ating inay na patuloy nag nagdurusa sa kamay ng mananakop. Gusto ko makita ang inyong mga munting ngiti kapag nakamtan na natin an gating inaasam-asam kaya’t lumaban kayo. Gagabayan ko kayo mula sa itaas kaya’t tama na ang pag-iiyakan at simulan na ang dapat nating ginawa nung una pa lamang. Mahal na mahal ko kayo.....”
Namatay na ang aking ina. Lumakas ang buhos ng ulan habang kami ay umiiyak. Nangako kami sa aming ina na lalaban na kami upang makamtan ang kalayaan ng ating bansa. Humukay kami ng isang malalim na butas at doon inilibing ang aming ina. Nagtanim kami ng bulaklak, palibot ng puntod ng aming ina. Nagsabi kami ng huling dasal at paalam at bumalik kami sa aming tahanan at nagpahinga.
Pagkasunod na araw ay umalis na kaming lahat sa aming bayan at sumali sa mga rebolusyunaryo at sisimulan ang huling kahilingan n gaming ina. Lumaban kami ng buong giting. Dugot’ pawis ay isinakripisyo sa bawat laban na dinadaanan. Umuuwi sa kampo na puno ng dugo ang damit at dala-dala angnasawing mga kapwang rebolusyunaryo. Hindi makatulog tuwing gabi dahil sa pangambang sasalakayin ng mga banyagang sundalo ang kampo kaya’t tinitingnan na lamang ang mga kumikinang na mga bituin at iniisip na isa doon ay ang aking ina na bumabantay sa amin mula sa kalangitan.
Pumunta kami pabalik sa aming bayan at doon itinayo ang bagong kampo at doon kami nadestino ng aking ama at kapatid. Masayang masaya kami dahil nakabalik kami sa aming bayan. Pumunta agad kami sa aming lumang bahay at binabalik ang mga alaala na natatago sa bawat bagay na naroroon. Kumuha kami ng bulaklak doon sa may damuhan na pinaglalaruan ko dati at pupunta sana kami sa puntod ng aming ina ng makarinig kami ng isang putok ng baril. Itinago ko ang isang pirasong bulaklak sa aking damit at kinuha ang aking baril.
Nagpuputukan na, mga balang lumilipad sa ere at tumatama lang kahit saan, mga katawan na nakahandusay sa daan at dugo na dumadaloy sa buong bayan. Binuhos namin an gaming makakaya sa laban. Natamaan ang aking nakakatandang kapatid. Nilapitan ko siya at sinbi niya na “Huwag mo akong alalahanin, basta’t lumaban ka para sa ating bayan”. Tumulo ang luha ko at nagalit ako sa mga sundalo kaya’t sumulong ako na walang takot. Nasa unahan ko ang aking ama at nakakabatang kapatid, kaming tatlo na lang ang natira sa amin na rebolusyunaryo. Patuloy sa pagbabaril ang mga sundalo at natamaan ang aking ama at pagkatapos ng ilang minuto, ang kapatid ko naman ang natamaan. Wala na akong nagawa kundi tingnan ang kanilang bangkay. Nagtago ako sa kagubatan kung saan naroroon ang puntod ng aking ina.
Naglalakad ako ng dahan-dahan, hindi alam kung saan pupunta. May narinig akong isang iyak ng bata. Hinanap ko ito at nakita ko siya malapit sa puntod ng aking ina. Dalawang bangkay ang nakahandusay sa harapan niya, ang kanyang ina at kanyang kapatid. Sinamahan ko siya sa kanyang paghihinagpis. Biglang may isang sundalo ang nakakita sa amin at agad niya akong pinutukan. Dali-dali kong kinuha ang aking baril, ngunit na tamaan na ako sa aking dibdib pero nagawa ko pa rin na barilin ang sundalo. Natamaan siya sa kanyang ulo at agad-agad siyang namatay. Nakahandusay na ako sa lupa at tinitingnan ang puntod ng aking ina. Kinuha ko ang bulaklak sa aking damit. May bahid ito ng dugo at inilagay ko ito sa puntod ng aking ina. Umiiyak ang bata habang tinitingnan niya ako. Hinawakan ko ang kanyang kamay at sinabing “Huwag kang umiyak, isang munting alay lang ako para sa kalayaan ng ating bayan. Malapit na natin makamit ang inaasam-asam nating kalayaan kaya’t kunting tiis na lang at makikita mo na ang pagbukang liwayway ng ating bayan ngunit huwag mong kalimutan ang mga taong nagbuhis ng kanilng buhay para sa ating kalayaan lagi mo yang tatandaan”.
Nawalan na ako ng hininga, ipinikit ang aking mata at bakas ang ngiti sa aking labi.